Εξάρτηση & συνεξάρτηση: πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να ζητήσεις βοήθεια;

Ο πόνος ο φόβος, οι ενοχές, οι τύψεις, η ανασφάλεια, ο θυμός, η μνησικακία, η χειραγώγηση, η ανωριμότητα, η έλλειψη ευθύνης και πολλά άλλα συναισθήματα και συμπεριφορές διακατέχουν τους ανθρώπους που εμπλέκονται και υποφέρουν είτε από την εξάρτηση είτε από τη συνεξάρτηση. Πρόκειται για δύο νόσους που επηρεάζουν το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα των ανθρώπων,

Οταν αναφέρεται κανείς στην εξάρτηση, εννοεί το δυσπροσαρμοστικό σχήμα χρήσης μιας ουσίας (π,χ., ναρκωτικά, αλκοόλ κ,ά.) ή μιας κατάστασης (π.χ., εθισμός από τον τζόγο, το διαδίκτυο, εργασιομανία, κ.ά)που οδηγεί σε κλινικά σημαντική διαταραχή ή βλάβη, εκδηλούμενο με τρία ή περισσότερα από τα παρακάτω σε οποιοδήποτε χρόνο μέσα σε διάστημα ενός έτους:

Ανοχή είτε με συνεχή αύξηση της ουσίας για την επίτευξη του ίδιου αποτελέσματος, είτε με τη λήψη της ίδιας ποσότητας ουσίας που οδηγεί σε ελάττωση του αποτελέσματος

Στέρηση: λήψη της ίδιας ή παραπλήσιας ουσίας για την αποφυγή η την ανακούφιση από τα συμπτώματα στέρησης

Η ουσία λαμβάνεται σε μεγαλύτερες ποσότητες ή για μεγαλύτερο διάστημα από ότι συνήθως

Διαρκής επιθυμία ή ανεπιτυχείς προσπάθειες για τη διακοπή η τον έλεγχο της χρήσης

Σπατάλη σημαντικού χρόνου για την απόκτηση της ουσίας, τη χρήση της ή την ανάνηψη από τα αποτελέσματά της

Διακοπή ή μείωση σημαντικών κοινωνικών, εργασιακών, ή ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων

Η χρήση συνεχίζεται παρά τη γνώση της ύπαρξης ενός μόνιμου ή περιοδικού σωματικού ή ψυχολογικού προβλήματος που προκλήθηκε ή επιδεινώθηκε από την ουσία

Το άτομο το οποίο έχει επιτρέψει στη συμπεριφορά ενός άλλου ατόμου να το επηρεάσει παρουσιάζει συνεξάρτηση. Το συνεξαρτώμενο άτομο παρουσιάζει έμμονη ιδέα γύρω από τον έλεγχο της συμπεριφοράς του εξαρτημένου ατόμου, με αποτέλεσμα να εξαρτάται η ψυχοσυναισθηματική του κατάσταση (η διάθεσή του) από τη στάση, τις επιλογές, τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές του εξαρτημένου. Επομένως, εξαρτάται από την εξάρτηση του άλλου ατόμου. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν οι σύζυγοι/ σύντροφοι των εξαρτημένων, τα παιδιά, τα αδέρφια, κ.ά.

Αποφεύγοντας την παγίδα της αιτιολογίας (π.χ„ τη στάση της κοινωνίας, του κράτους πρόνοιας και εν τέλει της οικογένειας), καλό θα είναι να αναλογιστεί κανείς τι ευθύνες φέρει ο ίδιος για αυτά. Όταν το άτομο που νοσεί έρχεται σε επαφή με το βίωμά του, τότε μπορεί και πρέπει να ζητήσει βοήθεια από κάποιον φορέα ή επαγγελματία θεραπευτή ή από κάποια ομάδα αυτοβοήθειας,

Ζητώντας βοήθεια, ο ενδιαφερόμενος αντικαθιστά την αρρωστημένη εξάρτηση με μία καινούρια υγιή δέσμευση. Βαθμιαία χτίζει μια σχέση εμπιστοσύνης μέσα από την οποία θα πάρει το ρίσκο της αλλαγής. Μέσω της θεραπευτικής σχέσης το εξαρτημένο ή το συνεξαρτημένο άτομο θα γίνει αρκετά δυνατό ώστε να ακούσει τις ανάγκες του, και σε ένα μεταγενέστερο επίπεδο να τις ικανοποιήσει. Θα μπορέσει να διαχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα. Θα μπορέσει να συνειδητοποιήσει τι είναι πραγματικά δικό τοι-) και τι είναι ξένο. Θα είναι πλέον σε θέση να επεξεργαστεί αυτά που εισέπραξε από την οικογένεια, το σχολείο, τη δουλειά, την κοινωνία και τη θρησκεία, και να αποφασίσει αν του ταιριάζουν ή όχι, αν το θέλει ή το απορρίπτει. Αποκτώντας συναισθηματική αυτονομία, το άτομο αποκτάελευθερία.

Θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο στους εξαρτημένους (από ουσίες, τυχερά παιχνίδια, διαδίκτυο, κλπ) ότι έχουν την τελική ευθύνη της ανάρρωσής τους. Από την άλλη, θα πρέπει να γίνει σαφές στους συνεξαρτημένους ότι

έχουν την ευθύνη της φροντίδας του εαυτού τους, της συγκρότησης μιας στάσης που δε θα συντηρεί πλέον την εξάρτηση των οικείων τους, και που θα τους οδηγήσει στην αυτονομία και την ωριμότητα. Συχνά, η ίδια η οικογένεια ασυνείδητα συντηρεί αυτή την κατάσταση γιατί βολεύει την ισορροπία των μελών της. Κατ' αυτόν τον τρόπο, δε χρειάζεται να αντιμετωπίσουν μια αλλαγή που τόσο τους τρομάζει. Σύμφωνα με τη Μάτσα, « η εγκατάσταση της τοξικομανίας, η 'αρρώστια' του παιδιού, επιτρέπει τη διατήρηση της ομοιόστασης του οικογενειακού συστήματος. Τα ναρκωτικά γίνονται το μέσον με το οποίο 'φεύγει μένοντας και μένει φεύγοντας'», Με λίγα λόγια, καλό θα είναι να αναλογιστεί κανείς για ποιο λόγο συντηρεί μία νοσηρή κατάσταση, ποιες ισορροπίες διατηρεί, και πώς αυτές μπορούν να κλονιστουν αν ο καθένας μέσα στην οικογένεια αναλογιστεί πως συνέβαλε σε αυτό το φαύλο κύκλο, και αναλάβει τη δική του ευθύνη.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Beattie M, (). Συνεξάρτηση Τέλος. Αθήνα: Λύχνος

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed) 1994), Washington DC: American Psychiatric Association

Μάτσα Κ. (2001), Ψάξαμε Ανθρώπους Και Βρήκαμε Σκιές... Το Αίνιγμα της Τοξικομανίας Εκδ. Άγρας